Umowy o współpracy

Umowa o współpracy między Czechami a Polską dotycząca kopalni węgla brunatnego Turów została podpisana 3 lutego 2022 roku. Jej celem jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom działalności górniczej na terenie przygranicznym, szczególnie w kontekście ochrony zasobów wodnych i środowiska naturalnego. Porozumienie to jest wynikiem długotrwałych negocjacji i ma na celu długoterminową ochronę interesów mieszkańców Kraju Libereckiego w Czechach.

Głównym celem umowy była i nadal jest ochrona zasobów wodnych oraz poprawa jakości życia mieszkańców terenów przygranicznych. Polska zobowiązała się do budowy infrastruktury, która ma zapobiec odpływowi wód gruntowych z Czech. Dodatkowo, umowa przewiduje działania mające na celu redukcję hałasu, zanieczyszczenia powietrza i światła, co ma bezpośredni wpływ na poprawę warunków życia lokalnej społeczności.

Jednym z kluczowych działań podjętych w ramach umowy jest budowa za ok 17 mln zł ekranu przeciwfiltracyjnego o długość ok. 1100 m, szerokości ok. 1 m, i głębokości od 65 m do 117 m., który ma zapobiec odpływowi wód gruntowych z terytorium Czech. Dodatkowo, zbudowano nasyp ziemny, który ma chronić mieszkańców pobliskich wiosek przed hałasem i zanieczyszczeniem powietrza. Te działania mają również na celu poprawę estetyki zdegradowanego krajobrazu. W ramach umowy przygotowywane są również alternatywne źródła wody pitnej, co jest kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa wodnego regionu.

Umowa przewiduje utworzenie Funduszu Małych Projektów, który ma wspierać lokalne inicjatywy na rzecz ochrony środowiska. Fundusz ten finansuje projekty takie jak rozwój terenów podmokłych, sadzenie drzew czy tworzenie zbiorników wodnych, co ma na celu zatrzymanie wody w przyrodzie. Każda ze stron umowy zobowiązała się do corocznej wpłaty 250 000 euro do Funduszu przez cały okres trwania umowy. W przypadku Czech, połowę rocznego wkładu pokrywa Kraj Liberecki, a drugą połowę Ministerstwo Środowiska.

Umowa przewiduje także finansowy wkład Polski w wysokości 45 milionów euro. Z tej kwoty Kraj Liberecki otrzymał 35 milionów euro na zabezpieczenie alternatywnych źródeł wody pitnej, a Ministerstwo Środowiska 10 milionów euro na monitorowanie wpływu działalności górniczej w kopalni Turów.

Monitoring i wyniki pomiarów

Regularne pomiary poziomu wód gruntowych wskazują na wzrost poziomu wód w obszarze zainstalowanego ekranu przeciwfiltracyjnego, co jest pozytywnym sygnałem dla skuteczności podjętych działań. Monitoring prowadzony na czesko-polskiej sieci studni, a dane są regularnie analizowane przez ekspertów. Od kwietnia 2022 do grudnia 2024 poziom wód gruntowych w czterech studniach wymienionych w umowie dotyczącej oceny podziemnej ściany uszczelniającej wzrósł o około 1,5–6 metrów. W Czechach poziom wód gruntowych w głębszych warstwach nadal się obniża, natomiast w górnych warstwach, z których pobierana jest woda w zlewni Uhelná, wzrasta. Czesi mogą regularnie kontrolować poziom hałasu i jakość powietrza w rejonie kopalni Turów. A wyniki pomiarów wskazują, że choć limity hałasu są zazwyczaj przestrzegane, to jednak zdarzają się przekroczenia, które wymagają interwencji ze strony polskiej.

Pomimo pozytywnych efektów umowy, istnieją również wyzwania i kwestie sporne. Jednym z nich jest brak pełnej przejrzystości w dostępie do danych dotyczących odwiertów na terenie Polski, które są traktowane jako dane strategiczne. Z jednej strony budzi to kontrowersje i utrudnia pełną ocenę skuteczności działań, z drugiej strony należy stwierdzić, że dane dotyczące odwiertów geologicznych w wielu krajach uznawane są jako wrażliwe.

Trzy lata po podpisaniu umowy można zauważyć znaczące postępy w ochronie środowiska i poprawie jakości życia mieszkańców regionu. Współpraca między Czechami a Polską w ramach umowy o kopalni Turów jest przykładem, jak międzynarodowe porozumienia mogą przyczynić się do rozwiązywania problemów środowiskowych. W przyszłości kluczowe będzie dalsze monitorowanie i adaptacja działań w odpowiedzi na zmieniające się warunki oraz kontynuacja dialogu między stronami, aby zapewnić trwałe korzyści dla obu krajów.

Źródła: 1, 2.