Podstawą prawną ustanawiającą Fundusz Sprawiedliwej Transformacji (FST) jest rozporządzenie PE i Rady (UE) 2021/1056 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające FST opublikowane opublikowany w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej 30 czerwca 2021 roku.
Rozporządzenie ustanowiło Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST), który ma na celu wspieranie regionów i społeczności w łagodzeniu skutków transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu. Fundusz ten jest częścią szerszej strategii Unii Europejskiej mającej na celu osiągnięcie celów klimatycznych do 2050 roku i koncentruje się na inwestycjach wspierających dywersyfikację gospodarczą, modernizację i restrukturyzację, szczególnie w małych i średnich przedsiębiorstwach. Celem jest także wspieranie czystej energii, efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii.
Terytorialny plan sprawiedliwej transformacji to dokument przygotowywany przez państwa członkowskie we współpracy z odpowiednimi władzami lokalnymi i regionalnymi, który obejmuje terytoria najbardziej dotknięte negatywnymi skutkami transformacji gospodarczej i społecznej w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu. Plan ten powinien zawierać opis procesu transformacji na poziomie krajowym, harmonogram głównych etapów transformacji oraz uzasadnienie, dlaczego dane terytoria powinny otrzymać wsparcie z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST). Ponadto w TPST diagnozowane są wyzwania związane z transformacją, w tym społeczne, gospodarcze i środowiskowe skutki transformacji, a także liczba miejsc pracy, które mogą być dotknięte lub utracone w wyniku transformacji.
Plan terytorialny sprawiedliwej transformacji jest kluczowym elementem w procesie uzyskiwania wsparcia finansowego z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST). Aby otrzymać wsparcie, działania muszą być zgodne z celami określonymi w terytorialnych planach sprawiedliwej transformacji. Plan ten musi być spójny z odpowiednimi strategiami terytorialnymi, zintegrowanymi krajowymi planami w dziedzinie energii i klimatu oraz Europejskim filarem praw socjalnych.
Po przygotowaniu, plany są przedkładane Komisji Europejskiej, która ocenia ich zgodność z rozporządzeniem oraz z innymi odpowiednimi dokumentami, takimi jak zintegrowane krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu. Komisja ma możliwość zgłoszenia uwag w terminie trzech miesięcy od dnia przedłożenia planu przez państwo członkowskie. Państwo członkowskie jest zobowiązane do dokonania przeglądu planu, uwzględniając uwagi zgłoszone przez Komisję. Po uwzględnieniu tych uwag, Komisja przyjmuje decyzję zatwierdzającą plan nie później niż cztery miesiące po jego przedłożeniu. W ten sposób zapewnia się, że plany są zgodne z celami Unii Europejskiej w zakresie transformacji klimatycznej i energetycznej.
Zarząd Województwa Dolnośląskiego przygotował w latach 2021-2022 projekty Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji dla Subregionu Wałbrzyskiego (NUTS 3) oraz powiatu Zgorzeleckiego. Ostatecznie, komisja europejska zatwierdziła TPST dla Subregionu Wałbrzyskiego (bez powiatu Kamiennogórskiego), natomiast powiat zgorzelecki nie został objęty Funduszem na rzecz Sprawiedliwej Transformacji ponieważ władza centralna nie wskazała przejrzystej strategii odejścia od węgla na naszym obszarze. Wersja robocza planu dostępna jest na stronie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego.
Po niemieckiej stronie TPST dla regionu graniczącego z pow. Zgorzeleckim przygotowało Sächsisches Staatsministerium für Infrastruktur und Landesentwicklung, plan objął między innymi powiaty Gorlitz i Bautzen.
Dotychczasowe funkcjonowanie Funduszu Sprawiedliwej Transformacji dostarczyło cennych doświadczeń, które pozwalają lepiej dostosowywać wsparcie do specyficznych potrzeb poszczególnych regionów. Kluczowe jest, aby fundusz zachował swoją odrębną specyfikę i cele, stanowiąc uzupełnienie dotychczasowej polityki spójności. Obecnie trwa debata na temat przyszłości JST po 2027 roku.
