Wprowadzenie do transformacji energetycznej w Polsce
Transformacja energetyczna w Polsce trwa, proces ten jest nie tylko konieczny z punktu widzenia ochrony środowiska, ale również kluczowy dla realizacji celów klimatycznych Unii Europejskiej. Węgiel, który przez dekady stanowił fundament polskiej energetyki, stopniowo ustępuje miejsca bardziej zrównoważonym źródłom energii, takim jak energia odnawialna. Jednakże, nie wszystkie regiony węglowe w Polsce mogą w równym stopniu korzystać z publicznego wsparcia na rzecz sprawiedliwej transformacji, co stawia przed nimi poważne wyzwania społeczno-gospodarcze.
Fundusz Modernizacyjny
Fundusz Modernizacyjny to kluczowy instrument finansowania modernizacji systemu energetycznego i poprawy efektywności energetycznej w krajach Unii Europejskiej. Działa od 2021 do 2030 roku i obejmuje 13 krajów UE, w tym Polskę, której przypadło 60 miliardów euro. Fundusz koncentruje się na pięciu priorytetowych obszarach: energii odnawialnej, efektywności energetycznej, sieciach i magazynowaniu energii, równości energetycznej oraz sprawiedliwej transformacji w regionach węglowych. W porównaniu z Funduszem na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST), Fundusz Modernizacyjny ma potencjał, by zapewnić wcześniejsze wsparcie transformacji w wymiarze społecznym i gospodarczym, co jest szczególnie istotne w kontekście opóźnień w uruchomieniu kolejnych transz środków z FST.
Wyzwania regionów węglowych
Niektóre regiony węglowe w Polsce, takie jak obszar zależny od wydobycia i spalania węgla brunatnego w Turowie (subregion Turów) czy wydobycia węgla kamiennego w Bogdance, nie otrzymały wsparcia z FST. Brak przedstawienia strategii odejścia od węgla ze strony największych firm górniczych i energetycznych uniemożliwił zatwierdzenie Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji, co skutkowało wykluczeniem tych regionów z pomocy. Problemy społeczno-gospodarcze, takie jak wysokie bezrobocie i ograniczone możliwości zatrudnienia w nowych sektorach, dodatkowo komplikują sytuację. Przykładowo, w województwie lubelskim stopa bezrobocia w grudniu 2024 roku była o ponad 30% wyższa niż średnia krajowa. Z kolei nasz powiat zgorzelecki charakteryzuje się niską średnią stopę bezrobocia. Według lokalnych władz, około 12 tys. osób pracuje za granicą tj, w sąsiednich Niemczech lub w Czechach.
Rekomendacje Fundacji Instrat
Fundacja Instrat aktywnie działa na rzecz wsparcia transformacji energetycznej w Polsce. W ramach pierwszej oceny zasad działania Funduszu Modernizacyjnego, Fundacja przekazała Komisji Europejskiej zestaw uwag i rekomendacji. Wśród nich znalazły się propozycje działań wspierających transformację, takie jak szkolenia przekwalifikowujące i podnoszące kwalifikacje pracowników sektora węglowego, programy przebranżowienia, subsydia do zatrudnienia oraz tworzenie przedsiębiorstw społecznych. Fundacja podkreśla również znaczenie aktywacji filaru Sprawiedliwej Transformacji w ramach Funduszu Modernizacyjnego, co mogłoby pomóc społecznościom w budowaniu odpornych lokalnych gospodarek.
Uwagi Fundacji Instrat przesłane do Komisji Europejskiej, w oryginalnym brzmieniu, dostępne są pod tym linkiem.
Przyszłość transformacji energetycznej w Polsce
Prognozy dotyczące udziału węgla w produkcji energii w Polsce wskazują na znaczny spadek w nadchodzących latach. Według danych Polskich Sieci Elektroenergetycznych, udział węgla ma spaść do 17-24% do 2030 roku i poniżej 10% do 2034 roku, w porównaniu z około 55% udziałem w 2024 roku. Ten wzrost ambicji klimatycznych może prowadzić do szybszego spadku zatrudnienia w sektorach wydobycia węgla i wytwarzania energii, co stawia przed samorządami lokalnymi i regionalnymi pilną potrzebę zabezpieczenia środków na inicjatywy tworzące nowe miejsca pracy oraz wspierające pracowników w zdobywaniu nowych kwalifikacji.
Źródło: 1.
