Transformacja energetyczna w Polsce to konieczności dostosowania gospodarki do nowych realiów. W obliczu wyzwań związanych z dekarbonizacją, Polska stoi przed zadaniem przekształcenia swojej gospodarki opartej na węglu w kierunku zrównoważonej przyszłości energetycznej. Kluczowym dokumentem w tym procesie jest Biała Księga Transformacji, której założenia zaprezentowano podczas konferencji polskiej prezydencji w Radzie UE „Bezpieczeństwo energetyczne a transformacja regionu”, zorganizowanej przez Ministerstwo Przemysłu w trakcie XVI Europejskiego Kongresu Gospodarczego w Katowicach.

Biała Księga Transformacji: Cel i założenia

Biała Księga Transformacji to strategiczny dokument opracowywany przez Ministerstwo Przemysłu we współpracy z Bankiem Światowym oraz środowiskiem akademickim i naukowym z Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Politechniki Śląskiej i Głównego Instytutu Górnictwa. Celem dokumentu jest nakreślenie kierunków transformacji Polski – od gospodarki opartej na węglu ku zrównoważonej przyszłości energetycznej.

Transformacja jest kluczowym elementem życia na Śląsku i w innych regionach pogórniczych. Minister przemysłu Marzena Czarnecka podkreśla, że każda zmiana jest trudna, dlatego transformację należy przeprowadzić w sposób najmniej kosztowny dla społeczeństwa. Pani Minister przypomniała, że polska gospodarka przez dekady opierała się na węglu a produkcja węgla kamiennego spada teraz szybciej, niż zakładano. W 2022 r. wynosiła 39 mln ton, w 2023 r. 36 mln ton i w 2024 r. 32 mln ton. Polski przemysł wydobywczy zatrudnia ok. 150 tys. pracowników, a elektrownie dodatkowo kilkanaście tysięcy. Bank Światowy szacuje zatrudnienie na ponad 300 tys. osób pośrednio i bezpośrednio związanych z wydobyciem.

Transformacja nie może być brutalnym, nagłym cięciem, jak to miało miejsce w przypadku Wałbrzycha, który po 30 latach nadal zmaga się z konsekwencjami zamknięcia działalności górniczej.

Trzy wymiary transformacji

Założenia Białej Księgi Transformacji rozpatrywane są przez pryzmat trzech wymiarów: regionalnego, sektorowego i procesowego.

  1. Wymiar regionalny który uwzględnia specyfikę poszczególnych regionów. Ministerstwo Przemysłu popiera rozwiązanie, aby planowanie transformacji odbywało się na poziomie subregionalnym, jak najbliżej wyzwań i potrzeb społeczności lokalnych. Transformacja regionów węglowych może być czynnikiem odwracającym trend wyludniania się Polski, ale tylko pod warunkiem działania mądrego, szybkiego i lokalnego.
  2. Wymiar sektorowy zakłada uwzględnienie wpływu transformacji na ludzi, wspieranie możliwości gospodarczych przy jednoczesnym ustanowieniu sprzyjających ram instytucjonalnych i zaangażowaniu zainteresowanych stron. Wyzwaniem jest tworzenie mieszkańcom alternatyw, takich jak szkolenia, indywidualne podejście do człowieka, ścieżki zawodowe oraz zachęty do pozostania w regionach węglowych.
  3. Wymiar procesowy wskazuje na trzy główne etapy transformacji: ustalenie jej ram, realizację kluczowych programów i inwestycji oraz zwiększanie ich skali. Głównym celem jest doprowadzenie do efektu dźwigni zadań realizowanych w wymiarze regionalnym i sektorowym.

Przyszłość transformacji: Szanse inwestycyjne

Transformacja energetyczna to nie tylko zmiana paliwa, ale także inwestycja w infrastrukturę odnawialnych źródeł energii (OZE), sieci przesyłowe, przemiany sektora przemysłowego, rewitalizację terenów poprzemysłowych, przekwalifikowanie ludzi oraz nowe modele lokalnej gospodarki. Każdy z tych obszarów ma realny potencjał zwrotu.

Ministerstwo Przemysłu, we współpracy z Bankiem Światowym i środowiskiem akademickim, przeprowadziło badania z interesariuszami procesu transformacji, w tym ze stroną społeczną i gminami górniczymi. Analizując doświadczenia innych krajów, zwrócono uwagę na trzy kluczowe czynniki sukcesu: jasną wizję lokalną, konsekwentny kierunek zmian i silne ramy instytucjonalne. Transformacja działa tylko wtedy, gdy społeczność uczestniczy w jej projektowaniu, a proces jest wspierany odgórnie, finansowo i organizacyjnie.

Transformacja jako inwestycja w przyszłość

Transformacja energetyczna w Polsce to nie tylko wyzwanie, ale przede wszystkim szansa inwestycyjna. Założenia przedstawione w omawianym dokumencie są punktem wyjścia do szerokiego dialogu i planowania, które muszą nastąpić natychmiast, zanim wyludnienie i stagnacja na trwałe dotkną regiony górnicze. Transformacja to inwestycja w przyszłość, która może przynieść zyski dla przyszłych pokoleń, jeśli zostanie przeprowadzona mądrze i z uwzględnieniem potrzeb lokalnych społeczności.

Źródła: 1, 2.